Ücretler üzerindeki vergi yükü sürekli tartışılan konulardan biri… KPMG Türkiye vergi uzmanlarından Emrah Akın, TUİK’in “Hanehalkı Tüketim Harcaması Dağılımı” çalışması ve “KPMG 2015 Yılı Küresel Vergi Oranları Anketi”nin yardımı ile henüz maaşımız elimize geçmeden nerelere kesinti yapıldığını araştırdı. Akın, daha sonra da hane halkının en çok nerelere harcama yaptığını ortaya çıkardı.
Brüt ücretin henüz hak sahibinin eline geçmeden gelir ve damga vergisi ile SGK kesintilerine tabi tutulduğunu belirten KPMG Türkiye vergi uzmanlarından Emrah Akın, ele geçen ücretin bir kısmının da satın alınan mal ve hizmetler sebebiyle dolaylı vergilere maruz kaldığını söyledi. Akın, örnek bir çalışma olarak 5 bin TL brüt ücret alan, eşi çalışmayan ve bir çocuğu olan bireyin ücreti üzerindeki vergi yükünü ortaya koydu. Hesaplamada “Asgari Geçim İndirimi” dikkate alınmadı ve son olarak ele geçen ücretin tamamının harcandığı yani hiç tasarruf yapılmadığı varsayıldı.
Buna göre 5 bin TL brüt maaş alan bir kişinin eline Gelir ve Damga Vergisi ile SGK kesintilerinden sonra ortalama net ücret olarak 3.292 TL geçiyor. Ortalaması bu olan net ücret yılın başı ya da yılın sonunda farklılık gösteriyor.
Vergiler için cebimizden ne kadar çıkıyor?
Akın, konuyla ilgili şu bilgileri verdi: “Harcama tutarlarının KDV, ÖTV ve ÖİV gibi dolaylı vergileri içerdiğini düşünerek hesaplamalarımızı iç iskonto yöntemiyle yaptığımız zaman karşımıza yaklaşık olarak bir dolaylı vergiler tablosu çıkıyor. Buradaki hesaplamaları yaparken, mal ve hizmete göre yüzde 1-8-18’lik KDV oranlarını dikkate aldığımızı ve harcama türüne en uygun ÖTV oranını kullandığımızı da belirtelim. En büyük kalem olan ‘kira’ için de dolaylı vergi hesaplaması yapmadık. Burada yaptığımız hesaplamanın en iyimser dolaylı vergi sonuçlarını verdiğini belirtelim. Dolayısıyla, yaklaşık hesapladığımız dolaylı vergi tutarının burada belirttiğimiz tutarın üzerine çıkabileceğinin de kuvvetle muhtemel olduğu dikkatten kaçırılmamalı. 387 TL’lik dolaylı vergiler tutarının üzerine, gelir vergisi (920 TL), damga vergisi (37,95 TL), SGK primi işçi payı (700 TL) ve işsizlik ödeneği (50 TL) eklendiği zaman karşımıza 2.095 TL tutarında ve brüt ücretin yüzde 42’sine denk gelen bir tablo çıkıyor.”
5 bin TL’lik maaşta 1345 TL vergi ödüyoruz
Akın, şöyle devam etti: “Şimdi sadece vergilerin ücret üzerinde yarattığı yüke bakalım. 5 bin TL’lik ücretimizden sosyal güvenlik primleri hariç toplam 1.345,82 TL vergi ödüyoruz ve bu tutar net ücretimizin yaklaşık yüzde 41’ine denk geliyor. Sadece dolaylı vergilerin net ücretimizin üzerindeki yükü ise yüzde 12.”
Maaş azaldıkça verginin etkisi artıyor
Dolaylı vergilerin nitelik itibarıyla “adil olmayan” vergiler olduğuna dikkat çeken Akın, “Aynı mal için, aynı dolaylı vergiyi ödeyen iki bireyin ücret düzeyleri arasında bir fark varsa; daha az ücret geliri elde eden bireyin üzerinde dolaylı verginin etkisi daha fazla olacağı öngörülebilir. Ele geçen ücretin maruz kaldığı dolaylı ve doğrudan vergi yükünün, ücret düzeyi azaldıkça bireyler üzerinde daha ciddi etkiler yarattığı yadsınamaz bir gerçek. Yukarıda da izah etmeye çalıştığımız üzere, ülkemizde KDV ve ÖTV gibi iki yaygın ve önemli verginin mevcudiyeti -hane halkının harcama karakteristiğine bağlı olarak- dolaylı vergilerin ücretlerin önemli bir kısmını götürmesine yol açmaktadır” şeklinde konuştu.
Akın, “Bu genel tabloyu iyileştirmek için, mal ve hizmetler üzerinden alınan KDV, ÖTV ve ÖİV oranlarını düşürmek dışında, Gelir Vergisi Kanun Tasarısı da bir fırsat olarak düşünülerek vergi sistemimizde radikal bir değişikliğe gidilebilir” dedi.
Akın şöyle devam etti: “Tüm bireylere (dolayısıyla ücretlilere de) beyanname verme yükümlülüğünün istisnasız olarak getirilmesi vergi tabanının genişletilmesi, ücret üzerindeki vergisel yüklerin düşürülmesi ve kayıt dışılığın azaltılması bakımından dikkate alınabilecek bir çözüm olabilir. Ancak bu düzenleme yapılırken, hiçbir şekilde vergiye tabi olmayacak bir ‘vergisel eşiğin’ sisteme eklenmesi, gelir vergisi oranlarının düşürülmesi, vergi basamakların azaltılması ve mükelleflere ‘iade’ imkânların basitleştirilmesi/otomatikleştirilmesinin gerektiği de unutulmamalıdır. Beyanname verilmesi sayesinde bireyler bazı harcamalarını ve kendilerinden yapılan bazı vergi kesintilerini beyan edebilecek ve iadeye hak kazanabileceklerdir. Bu yolla, indirim ve iade sayesinde ücret üzerindeki vergi yükü de nispeten hafifleyecektir.”
Hane halkı parasını nerelere harcıyor?
Akın, TUİK’in 2014 yılı için yaptığı çalışmaya göre hane halkının tüketim harcaması dağılımını kullanarak elimize geçen 3.292 TL’yi nerelere harcadığımızı şu şekilde aktardı: “Tabloya bakarsak, ücretimizin en büyük kısmı, ayni yaklaşık yüzde 45’i, ‘konut ve kira’ ile ‘gıda ve alkolsüz içecekler’e gidiyor. Maalesef en az harcamayı da ‘eğitim ve sağlık’ için yapıyoruz. Yüzde 5.”
