Finans dışı tüm sektörleri kapsayan Fortune 500 Türkiye sıralaması, kur ve faiz artışlarının şirketlerin bilanço yapılarını bozduğunu net bir şekilde ortaya koyuyor. Kurun yatay gittiği, faizlerin düştüğü 2012 yılında şirketler net kârını artırırken, kur ve faizin yükseldiği 2013 yılında şirket kârlılıklarının düştüğü görülüyor. Araştırmaya geriye dönük bakıldığında, bu durumun şirketler açısından adeta yapısal bir sorun haline geldiği net bir şekilde ortaya çıkıyor. Nitekim Fortune 500 Türkiye, 2013 sonuçları da şirketlerin geçen yıl yaşanan kur ve faiz artışlarından ciddi şekilde etkilendiklerini ve net kârlarının buna bağlı olarak düştüğünü ortaya koyuyor.
Fortune 500 şirketlerinin net satışları 2013 yılında yüzde 7,7 artarak 662 milyar 316 milyon liraya yükseldi. GSYH büyümesinin yüzde 2,2’de kaldığı 2012 yılında Fortune 500 Türkiye şirketlerinin net satış gelirlerinin yüzde 11,2 arttığı göz önüne alındığında, GSYH büyümesinin yüzde 4 civarında olduğu 2013 yılında Fortune 500 Türkiye şirketlerinin reel büyümesinin düşük kaldığı görülüyor. Bir diğer ifadeyle, 2013 enflasyonu (2013 yıllık ÜFE yüzde 6,97) dikkate alındığında, Fortune 500 Türkiye şirketlerinin net satışlarını reel anlamda çok düşük düzeyde artırdıkları ortaya çıkıyor. Bununla birlikte, Finar/D&B Türkiye Analisti Yavuz Arsoy, 2010 yılından itibaren trend olarak bakıldığında Fortune 500 şirketlerinin büyüme hızının her yıl düştüğüne de dikkat çekiyor.
Fortune 500 şirketlerinin 2013 yılındaki net satışlarının 506 milyar 598 milyon lirası iç, 155 milyar 717 milyon lirası ise dış satışlardan sağlandı. İç satışların bir önceki yıl ile kıyaslandığında yüzde 5,6 arttığı 2013 yılında ihracatın ise yüzde 15,3 arttığı göz önüne alındığında, net satışların artışında önceki yılın aksine dış satışların artışının etkili olduğu görülüyor.
İHRACAT YÜZDE 15,3 ARTTI
Türkiye, küresel kriz sonrasında daralan dış talebi aşmak için pazar çeşitlemesine yöneldi. Şirketlerin ihracat pazarlarını genişletme ve çeşitlendirme çabalarının ilk meyvelerini 2012 yılında almaya başladı. Ancak geçen yıl özellikle Ortadoğu ve Körfez Bölgesi’nde tüketimin yaşanan siyasi sorunlar nedeniyle daralmasının olumsuz etkilerini ise Avrupa’daki tüketim piyasalarından gelen olumlu gelişmeler dağıttı. Fortune 500 şirketlerinin ise geçen yıl pazar çeşitlemesinin olumlu yansımalarını almaya devam ettikleri görülüyor. Fortune 500 şirketlerinin toplam ihracatı 2013 yılında yüzde 15,3 artarak 155 milyar 717 milyon liraya çıktı.
Türkiye İhracatçılar Meclisi verilerine göre, 2013 yılında Türkiye’nin toplam ihracatı dolar bazında yüzde 5,8 artarak 145,4 milyar dolara çıkarken, Türk Lirası bazında yüzde 12,2 civarında artarak 276,5 milyar liraya yükseldi. TİM’in özellikle TL bazında ihracat verileri ile Fortune 500 Türkiye sonuçlarının paralellik arz ettiğini görüyoruz. Fortune 500 şirketlerinin toplam ihracatının yüzde 15,3 arttığı 2013 yılında, ilk 100 şirketin ihracatı ise yüzde 20’ye yakın artış kaydetti. Fortune 500 ihracat verilerine göre, ilk 100 şirketin ihracattan aldığı pay 2013 yılında bir önceki yıla göre üç puana yakın artarak yüzde 67,8’e çıkıyor. Başka bir ifadeyle Fortune 500 şirketlerinin gerçekleştirdiği toplam ihracatın üçte birine yakınının ilk 100 şirket tarafından yapıldığı görülüyor. Fortune 500 şirketlerinin 405’inin ihracat yaptığını, 95 şirketin ise satışlarının tamamını yurtiçinden elde ettiğini, yani ihracat yapmadığını görüyoruz.
NET KÂR YÜZDE 13,2 DÜŞTÜ
Net satışlar ve özellikle ihracattaki artışa rağmen 2013 yılında Fortune 500 şirketlerinin net kârında önemli bir düşüş yaşandığı dikkat çekiyor. 2012 yılında 31 milyar 532 milyon lira olan Fortune 500 şirketlerinin net kârı, 2013 yılında yaklaşık yüzde 13,2 düşerek 27 milyar 382 milyon liraya geriledi. 2012 yılında zarar eden şirket sayısı 63 iken, 2013 yılında zarar açıklayan şirket sayısı 121’e yükseldi.
Kârdaki düşüşün nedenlerini incelediğimizde ise bir Türkiye şirketleri klasiği olan kur ve faiz artışlarından kaynaklandığını görüyoruz. Keza 2012 yılında 35,4 milyar lira olan Fortune 500 şirketlerinin esas faaliyet kârının, 2013 yılında yüzde 25,3 artarak 44,4 milyar liraya çıktığı görülüyor. Esas faaliyet kârındaki hızlı artışa rağmen döviz ve faizin artmasının etkisiyle Fortune 500 şirketlerinin esas faaliyet dışı gelir gider dengesinin ciddi bir şekilde bozulduğu dikkat çekiyor. 2012 yılında TL’nin değer kazanması ve faizlerin düşmesi nedeniyle net faaliyet dışı yüksek kâr yazan Fortune 500 şirketleri, geçen yıl ise TL’nin değer kaybetmesi ve faizlerin yükselmesiyle net faaliyet dışı gelirlerinde bir önceki yıla göre azalma ile karşı karşıya kaldı. Faaliyet dışı toplam giderler yüzde 107,1 gibi rekor seviyede artarken, faaliyet dışı toplam gelirleri ise yüzde 30,7 arttı. Böylece net faaliyet dışı gelir gider dengesi 2013 yılında 19,7 milyar liradan 13,7 milyar liraya geriledi.
2013 yılında Fortune 500 şirketlerinin finansman giderleri yüzde 51 arttı. 2013 yılında finansman giderlerinin artması ve esas faaliyet dışı gelir gider dengesinin bozulması, Fortune 500 şirketlerinin net kârının da erimesine neden oldu. Ancak, Fortune 500 şirketlerinin net faaliyet dışı gelir gider dengesinin bir önceki yıla göre azalması ve finansman giderlerinde yaşanan artışa rağmen esas faaliyet kârındaki artış, net kârda yaşanan düşüşün sınırlı düzeyde kalmasını sağladı.
THY İHRACATTA ŞAMPİYONLUĞU SEVDİ
Türk Hava Yolları 2008 yılında çıktığı ihracat şampiyonluğu tahtını 2013 yılında da kimseye bırakmadı. 233 uçağıyla 201 uluslararası, 42 yurtiçi olmak üzere dünyada 243 noktaya uçan şirketin yükselişi sürüyor. Geçen yıl net satışlarını yüzde 27,2 artırarak 18 milyar 777 milyon liraya çıkaran THY, Fortune 500 listesine bir sıra yükselerek dördüncü sıradan girdi. 2013 yılında ihracat gelirlerini yüzde 26,7 artırarak 15 milyar 673 milyon liraya taşıdı. Her yıl olduğu gibi 2013 yılında da dışarıya hizmet satışı yapan THY’nin bu satıştan elde ettiği döviz geliri, bir mal ihracı olmamasıyla ihracat kapsamında değerlendirilmiyor ve bu nedenle Türkiye İhracatçı Meclisi verilerine yansımıyor.
RAKİPSİZ LİDER TÜPRAŞ
Yıllık 28,1 milyon ton rafinaj kapasitesiyle Türkiye’nin tek rafineri şirketi olan Tüpraş’ın, 2013 yılında net satış geliri yüzde 3,2 gerileyerek 41 milyar 78 milyon liraya indi. Gelirlerindeki gerilemeye rağmen 2013 yılında da zirveyi kimseye bırakmasa da Koç Grubu’nun amiral gemisi olan Tüpraş’ın Fortune 500 Türkiye net satışlarından aldığı pay da bir önceki yıla göre (2012’de yüzde 7,7’ydi) bir puanın üzerinde gerileyerek yüzde 6,2’ye düştü. Tüpraş, toplam ürün satışlarının 24,1 milyon ton olduğu 2013 yılında da yurtdışına yaptığı satışlarla Türkiye ihracatına önemli katkı sağlıyor. Geçen yıl bir önceki yılla kıyaslandığında ihracatı yüzde 13 civarında azalan Tüpraş, yine de 8,7 milyar lirayla Fortune 500 Türkiye ihracat sıralamasındaki ikinciliğini korudu. Katma değeri yüksek ürünlerin üretimine yönelik yatırımlarına devam eden Tüpraş, geçen yıl da bu kapsamda 1,2 milyar dolarlık yatırım gerçekleştirdi.
PETROL, ENERJİ ŞİRKETLERİ ÖNE ÇIKIYOR
Önceki yıllarda olduğu gibi 2013 yılında da Fortune 500 listesinde ilk 10’a petrol ve enerji şirketleri damgasını vurdu. 192 milyar 764 milyon lira net satış geliri ile Fortune 500 net satışlarından yüzde 29,1 pay alan ilk 10 şirketin altısı petrol ve enerji sektöründe faaliyet gösteriyor. Tüpraş’ın zirveyi bırakmadığı Fortune 500 listesinde, 24 milyar 979 milyon lira net satış geliriyle OMV Petrol Ofisi de ikinciliği korudu. Geçen yıl net satış gelirini yüzde 50,1 artırarak 23 milyar 206 milyon liraya çıkaran Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt üçüncü oldu. Net satış gelirini yüzde 27,2 artırarak 18 milyar 776 milyon liraya çıkaran Türk Hava Yolları, dördüncü sırada yer aldı. 17 milyar 845 milyon net satış geliri ile Opet beşinci, 15 milyar 382 milyon lira net satış gelirine sahip olan Türkiye Elektrik İletim altıncı, Shell & Turcas Petrol ise 13 milyar 997 milyon lira net satış geliri ile listede yedinci sırada bulunuyor. Türk Telekom 13 milyar 190 milyon net satış geliri ile sekizinci sıradaki yerini korurken, bir önceki yıl 13’üncü sırada olan Enka, ciddi bir atak yaparak 12 milyar 459 milyon lira net satış geliri ile 2013 listesine dokuzuncu sıradan girdi.
Fortune 500 Türkiye listesinin en önemli sürprizlerinden birini ise BİM yaptı. Önceki yılki listede 14’üncü sırada olan BİM, 11 milyar 848 milyon lira net satış geliri ile bu yıl ilk 10 arasına girmeyi başardı. Perakende sektöründe ilk 10 içerisine giren ilk ve tek şirket olan BİM’in bu atağı aslında geçen yıl başlamadı. Fortune 500 Türkiye’nin ilk listesi olan 2007 yılı listesine 24’üncü sıradan giren BİM, bu tarihten itibaren basamakları adım adım çıkarak önemli bir başarıya imza attı.
Sektörler bazında baktığımızda ise Fortune 500 net satış gelirlerinden en yüksek payı yüzde 19 ile petrol ve türevleri üretimi ve dağıtım sektörü (bu sektörden 20 şirket listeye girdi) alıyor. 56,2 milyar net satış geliri ile Fortune 500 net satışlarından aldığı yüzde 9,8 pay ile en yüksek orana sahip ikinci sektör enerji olurken, onu yüzde 5,6 ile perakende ticaret mağazaları, yüzde 5,4 ile de inşaat taahhüt sektörü izliyor.
500’ÜN YARIDAN FAZLASI İSTANBUL’DAN
Fortune 500’de yer alan şirketlerin illere göre dağılımına baktığımızda İstanbul’un 2013 yılında 263 şirketle (2012 yılında 256 şirketle yer aldı) ağırlığını koyduğu görülüyor. 377,3 milyar lira net satış geliri bulunan İstanbul şirketleri, toplam satışlarda yüzde 57 paya sahip. 50 şirketle ikinci sırada yer alan Ankara şirketlerinin 117,5 milyar lira satış geliri ile toplam satışlardan aldığı pay ise yüzde 17,7. 28 şirketle üçüncü sırada yer alan İzmir, 27,4 milyar lira net satış geliri ile toplam satışlardan yüzde 4,1 pay alıyor. Fortune 500 listesinde Bursa 26, Kocaeli 17, Gaziantep 16, Kayseri 13, Denizli ise 10 şirketle temsil ediliyor.
MİLYARLIK ŞİRKETLERİN SAYISI 125’E ÇIKTI
Fortune 500 Türkiye listesine girme çıtası da yükseliyor. 2007 yılında listedeki 500’üncü şirketin net satış geliri 89,6 milyon lira iken, küresel krizin patladığı 2008 yılında 78,2 milyon liraya geriledi. 2009 yılı sonrasında ise çıta her geçen yıl yükseldi. 2009 yılında 88,7 milyon liraya yükselen listedeki 500’üncü şirketin net satış geliri 2011 yılında 178,3 milyon liraya, 2012 yılında 195,7 milyon liraya ulaştı. Geçen yıl da çıta yükselmeye devam etti ve listedeki 500’üncü şirketin net satış geliri 230,3 milyon liraya ulaştı.
Benzer bir durum milyar liralık şirket sayısının artışında da ortaya çıkıyor. Fortune 500 Türkiye listesinde 1 milyar liranın üzerinde satış gelirine sahip şirket sayısı 2013 yılında da arttı. 2012 yılında 111 iken, 2013 yılında 125’e yükseldi. Fortune 500 Türkiye listesinin ilk yayımlandığı yıl olan 2007’de 1 milyar liranın üzerinde satış gelirine sahip şirket sayısının 53 olduğu göz önüne alındığında, Türkiye’de 1 milyar liranın üzerinde satış gelirine sahip şirket sayısının yedi yılda yaklaşık iki buçuk kat arttığı görülüyor.
Geçen yıl 10 milyar liranın üzerinde satış gelirine sahip şirket sayısında da artış yaşandı. 2010 yılında yedi şirket 10 milyar liranın üzerinde satış gelirine sahipken, 2011 yılında bu sayı dokuza, 2012 yılında 13’e, 2013 yılında ise 14’e çıktı. Gerek 1 milyar liranın üzerindeki şirket sayısının gerekse 10 milyar liranın üzerinde satış gelirine sahip olan şirket sayısının artması Türk şirketlerinin küresel rekabette var olmaları açısından büyük bir önem taşıyor. Ancak küresel gözlüklerle baktığımızda henüz durum çok parlak değil. Zira Fortune 500 ABD listesinin zirvesinde yer alan Wal-Mart’ın net satış geliri 476 milyar 294 milyon dolar, ikinci sıradaki Exxon Mobil’in net satış geliri 407 milyar 666 milyon dolar, üçüncü sıradaki Chevron ise 220 milyar 356 milyon dolar net satış gelirine sahip.
Merkez Bankası 2013 ortalama dolar kurunu (1,9013 TL) baz alarak yaptığımız hesaplamaya göre, Fortune 500 Türkiye’nin toplam satışları 348 milyar 349 milyon dolar. Bu tabloya göre Türkiye’nin en büyük 500 şirketinin net satışlarının toplamı Wal-Mart Stores’un yüzde 73’ünü ancak yakalayabiliyor. Bu tabloda Fortune 500 Türkiye şirketlerinin tamamı Fortune 500 ABD sıralamasına ancak üçüncü sırada girebiliyor.
ÇALIŞAN SAYISI 1 MİLYONU AŞTI
Fortune 500 şirketleri, 2010 yılından itibaren istikrarlı bir şekilde çalışan sayısını artırıyor.
2012 yılında 974 bin 654 olan Fortune 500 şirketlerinin çalışan sayısı, geçen yıl 74 bin 925 artarak 1 milyon 49 bin 579’a çıktı. Küresel krizin en sert yaşandığı ve faturanın çalışanlara çıkarıldığı 2009 yılı baz alınarak bakıldığında ise çalışan sayısının 322 bin 988 arttığı görülüyor.
